Fuat Sezgin Kimdir?

Fuat Sezgin Kimdir?

Fuat Sezgin tartışmasız dünyanın en önde gelen bilim tarihçilerinden biridir.

1924 yılında Bitlis’te doğan Sezgin, Erzurum’da liseyi bitirmesinin ardından İstanbul’a geldi. 1943-1951 arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat (Doğu Bilimleri)  Enstitüsünde Türkiye’de çağdaş Doğu dilleri ve bilimi araştırmalarını ünlü Alman oryantalist Hellmut Ritter (1892–1971)’in öğrencisi oldu. Önceleri Fen bilimlerinde çalışmayı isteyen Fuat Sezgin, Edebiyat Fakültesini bitirdikten sonra Ritter’in yönlendirmesiyle araştırmalarında İslam bilim tarihine ağırlık verdi. Bu kararı vermesinde Hellmut Ritter’in modern bilimlerin temelinin İslam bilimlerine dayandığını söylemesi etkili olmuştur.

Edebiyat Fakültesi mezuniyetinin ardından Ritter’in danışmanlığında 1954’da Arap Dili ve Edebiyatı Bilim dalında “Buhari’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar” adlı doktora tezini tamamladı. Bu çalışmasında İslam’da önemli bir dini kaynak olan Buhari’nin sözlü kaynaklara değil, yazılı kaynaklara dayandığı fikrini ileri sürdü.

Doçent unvanını almasında sonra 1960 yılında Almanya’ya gitti. Araştırmalarına Frankfurt Goethe Üniversitesi’nde ettirdi. 1965’te aynı üniversitede İslam dünyasında kimyacıların önde geleni ve tabiat filozofu olan “Câbir ibn Hayyan” hakkında ikinci doktora tezini Goethe Üniversitesi Doğa Bilimleri Tarihi Enstitüsü’ne sundu. Bir yıl geçmeden profesörlük makamına yükseltildi.

Goethe Üniversitesi Doğa Bilimleri Tarihi Enstitüsünde Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS), Arapça Yazma Eserler Literatürü adlı 17 ciltlik ve toplamda 48 yıl süren eserinin ilk cildini yayınladığında, amaçları İslam bilim tarihini yazmak olan uluslararası komite bu çalışma karşısında kendini feshetti. İlk beş cildini yayınladığında Fuat Sezgin’e dönemin Almanya başbakanı Gerhard Schröder: “İki Kültür dünyasını birbirinden ayıran zümrenin karşısında mücadele edebilmemiz için bu eserinizle, bize en büyük desteği verdiniz.” diyerek kendisine teşekkür etmiştir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin’in Süryanice, Farsça, Latince, İbranice, Arapça ve Almanca başta olmak üzere 27 dil bilmesi eserlerinin zenginliğine ve yetkinliğine yansımıştır. Fuat Sezgin, bilim tarihine insanlığın bilimsel çalışmalardaki keşiflerinin bir tarihi olarak bakmıştır.

Fuat Sezgin, modern bilimin kurulmasında doğunun önemine işaret ediyor. Kendisi Bilimlerin tarihini Eski Mısır, Babil, Eski Yunan, İslam ve batı yolunu izlediğini belirterek batı bilimlerinin aslında İslam bilim tarihinin bir devamı olduğunu ileri süren bir bilim tarihçisidir. Rönesans’ın başlangıcını eski yunan medeniyetine atfeden klasik teoriyi kabul etmeyerek bunun öncesinde Endülüs, Sicilya ve Güney İtalya’da kurulan İslam medeniyetinin temasları belgeleriyle açıklıyor. Hatta 11. yüzyılda bir İtalyan tüccarın İslam bilginlerine ait 25 civarında tıp kitaplarını İtalya’ya götürdüğünü ve bunların antik yunan isimleriyle tercüme edildiğini belirtiyor.

Prof. Dr. Fuat Sezgin’in kitaplarında bilim tarihi, kronolojik bir sıralama gayretinden öte bir bilinç oluşturma çabası yoğun olarak işlenmektedir. Onun bu bilinç oluşturma hedefi, onu eserleriyle geçmişle gelecek arasında bir köprü yapmıştır. Ona göre insanlığın içinde yaşadığı şartları geliştirmek için ürettiği bilimsel kültür, çağlar boyunca medeniyetten medeniyete yolculuğuna hep devam etmiştir. Bu bakımdan bugünkü bilimsel bilgi aslında asırlarca devam eden kültürel ve bilimsel bir aktarımın neticesi olup insanlığın ortak mirasıdır.

30 Haziran 2018 tarihinde 93 yaşında İstanbul’da vefat etmiştir. Cenazesi, Gülhane parkında yer alan ve kurucusu olduğu İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi bahçesine defnedilmiştir.

Fuat Sezgin Kitapları

Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS), Arapça Yazma Eserler Literatürü:

Eser, Fuat Sezgin’in kitapları arasında en önde gelenidir. İslam bilim tarihi alanında otoritelerce en kapsamlı biyografi ve katalog bir eser olarak kabul edilmektedir. Almanca telif edilen eser toplamda 17 cilt olup 8820 sayfadan oluşmaktadır. İslam bilim tarihi çalışmalarında ömrünün 65 yılını verdiği bir eserdir.

GAS’ın ilk cildi 1967’de, son cildi de 2015’te basılmıştır. Eserin genel içeriği:  Kıraât, Kur’an İlimleri, Tefsir, Hadis, Tarih, Fıkıh, Kelam, Tasavvuf, Şiir, Tıp, Saydeliye/Eczacılık, İlmü’l-Hayevan/Zooloji, Baytara/Veterinerlik, Simya, Kimya, Nebat/Botanik, Ziraat, Riyaziyat/Matematik, Felek/Astronomi, İlmü’n Nücûm/Astroloji, Lügat/Sözlük, Nahiv/Gramer, Coğrafya ve Haritalar, Beşeri Coğrafya, Retorik ve Edebiyat, Antolojiler, Edebî Nesir, Eğitim ve Eğlence Literatürü konularından oluşmaktadır.

GAS’ın ilk 9 cildi İslam’ın ilk asrından beşinci asrın ilk çeyreğine kadar, son 8 cilt ise 11. ve 18. yüzyıllar arası ilmi eserlerin ve müelliflerinin tanıtımlarını kapsamaktadır.

Çalışmanın farklı dillere çevirileri halen devam etmektedir.

Bilim Tarihi Sohbetleri:

Sefer Turan’ın Fuat Sezgin ile yaptığı söyleşi ile oluşan kitapta onun hayatı, yaşadıkları, hatıraları, bilim tarihine olan düşkünlüğü ele alınıyor.  Doğudan batıya, batıdan doğuya kurulan bir bilim tarihi köprüsü ilmek ilmek biyografi tadında işleniyor. Akademik bir gayretin serüvenini aktarıyor.

Amerika Kıtasının Müslüman Denizciler Tarafından Kolomb Öncesi Keşfi ve Piri Reis:

Fuat Sezgin’in İngilizce yayınlanan eserinin Türkçe basımıdır. Eserde Piri Reis’in coğrafya çalışmaları ile ondan önceki dönemlerde çizilen haritaların gösterdiği bölgeler işaretleniyor. Türk coğrafya tarihinin en önde gelen denizci ve haritacılarından biri olan Piri Reis’in ünlü “Dünya Haritası” ve uzun yıllar denizcilere rehberlik eden “Kitab-ı Bahriye’deki haritalar ve bu haritaların kaynakları ele alınıyor.

Tanınmayan Büyük Çağ:

Fuat Sezgin bu eserinde İslam tarihinde yer alan unutulmuş ve gün yüzüne çıkamamış bilimsel çalışma ve buluşları dünyaya tanıtıyor. Size tanınmayan ama batının bugünkü gelişmesine kaynaklık etmiş bilimsel ve düşünsel bir çabanın semereleri olan Mimarlık, Savaş Tekniği, Tıp, Denizcilik, Kimya, Coğrafya, Geometri, Fizik ve Astronomi vb. gelişmelerle tanıştırıyor.

İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi (Arapça):

Bu eser daha önce Goethe Üniversitesi, Arap İslam Bilimleri Enstitüsüne bağlı kurulan ve İslam bilginlerince üretilen bilginin ve bilim aletlerinin yer aldığı müzenin bir benzerinin İstanbul’da kurulmasıyla ortaya çıkan İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi tanıtımını ele alır. Müzenin kuruluş felsefesini ve İslam kültür havzasında üretilen bilimsel gelişmeleri resimlerle anlatan bir kaynaktır. Eserin Türkçesi de basılmıştır. Müzede matematik ve geometri, denizcilik, astronomi, savaş teknolojisi, tıp,mimari ve şehircilik, saat teknolojisi, madenler, fizik ve teknik, optik, kimya, coğrafya alanlarında hazırlanmış toplam 570 alet, cihaz kopyaları, maket ve model koleksiyonu, harita çizimleri yer almaktadır. Müze bu özellikleriyle Türkiye’de bir ilk olup Frankfurt’ta kurulan benzerinden sonra dünyada ikincidir.

Önsözler/Frankfurt Üniversitesi Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Özel Yayını:

Eserde 1984 yılından 2011 yılına kadar Arap İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü yayınlarına Fuat Sezgin tarafından yazılmış Avrupa dillerindeki önsözleri bulacaksınız. Enstitünün kuruluşunun 30. yılına özel basılmıştır. Bu önsözlerde astronomiden matematiğe, tıptan biyolojiye uzanan pek çok bilim dalının İslam tarihindeki serüvenine tanıklık edeceksiniz. İlgi alanınıza giren tarihi yazma ve konuları önsözlere bakarak kolayca bulabilirsiniz.

İslam Uygarlığında Mimari, Geometri, Fizik, Kimya Tıp, Saatler, Optik, Mineraller, Savaş Tekniği:

Fuat Sezgin eserinde uzun çalışma hayatı boyunca İslam bilim tarihinde unutulmaya yüz tutmuş bilimsel çaba ve ürünleri sizlerle buluşturuyor. Mimari, Geometri, Fizik, Kimya Tıp, Saatler, Optik ve Mineraller hakkında tarihi ve deneysel bilgilerin tevarüsünü ve geliştirilmesini günümüze taşıyor.

Kâtip Çelebi’nin Esas Kitab-ı Cihannüması ve Coğrafya Tarihindeki Yeri:

Kâtip Çelebi’nin baş eseri olan Kitab-ı Cihannüma’nın Topkapı Saray Müzesi Yazma Eserler Kütüphanesi Revan Koleksiyonu”ndaki 1624 numarada bulunan el yazmasının özel tıpkı basımıdır. Bir Astronomi ve coğrafya klasiği olan eser Fuat Sezgin’in önsözüyle basılmıştır.

Piri Reis and The Pre-Columbian Discovery of the American Continent by Muslim Seafarers:

Fuat Sezgin, Piri Reis’in 1513 tarihli Dünya Haritası’nın 500. Yıldönümü hatırasına haritacılık ve denizcilik hakkındaki bir çalışmayı sizlere sunuyor. İngilizce yayınlanan bu eserinde Kristof Kolomb öncesi Amerikanın keşfine dair bilgileri inceliyor. Kitaptaki haritalar günümüz haritalarıyla kıyaslanıyor.  Piri Reis’in denizcilere rehberlik eden Kitab-ı Bahriye’deki haritalar karşılaştırılıyor. yer alan haritaları ile bu haritaların kaynakları arasındaki ilişki de irdeleniyor.

İslam Uygarlığında Astronomi Coğrafya ve Denizcilik:

Eser Almanca beş cilt şekline yayınlanan “Wissenchaft und Technik im Islam” adlı eserin Türkçesidir. İslam bilim tarihindeki Astronomi, Denizcilik ve Coğrafya konularında benimsenen yöntem ve gözlemleri, kullanılan aletlerin tanıtımını sizlere sunuyor. 8. ve 9. yüzyıllarda kaybolmaya yüz tutan bilimsel ilerlemeleri dikkatlerinize sunuyor. Eser İngilizceye de çevrilmiştir.

Buhari’nin Kaynakları:

Doktora tezi olan bu çalışmasında İslam’da ikinci derece kaynak olan Buhari’nin “Sahih” adlı eserinin kaynaklarını ele almıştır. Buhari’nin hadisi sahih olarak elde etme biçimlerinden olan isnadı İslam İlim geleneğinde ilk kez bir bilim olarak aldığını savunur. Ve eserin kaynaklarının sadece şifahi (sözlü) kaynaklarının olmadığını bunun yanında eserin yazılı kaynaklarına da işaret eder. Eser aynı zamanda hadis literatürünü değerlendirmede bir örnek özelliğindedir.

İslam Bilim Tarihi Üzerine Konferanslar:

Prof. Fuat Sezgin’in İslam bilim tarihi üzerine verdiği konferansların kitaplaşmış halidir. Özetler halinde spesifik konular dahilinde bilim tarihinden bolca örnekleri sizlere sunuyor.

Bu eserlerin yanında pek çok yazar tarafından Prof. Dr. Fuat Sezgin’in kitaplarını, hayatını, bilimsel çalışmalarını ve bilim tarihine olan katkılarını ele alan kitaplar ve makaleler telif edilmiş ve edilmektedir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin’in aldığı ulusal ve uluslararası ödüller:

• Kral Faysal Ödülünü ilk alandır. (1978)
• Frankfurt am Main Goethe Ödülü (1980)
• Almanya 1. Derece Federal Hizmet Madalyası (1982)
• Almanya Üstün Hizmet Madalyası (2001)
• İran İslami Bilimler Kitap Ödülü (2004)
• Hessen Kültür Ödülü (2009)
• C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü (2013)
• Türkiye’de 2019 yılı Cumhurbaşkanlığınca “Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı” ilan edilmiştir.

Prof Dr. Fuat Sezgin’in Kurulmasında Öncülük Ettiği Kuruluşlar:

Dünyanın sayılı bilim tarihçilerinde olan Prof. Dr. Fuat Sezgin, telif ettiği eserlerinin yanında genelde bilim tarihi özelde ise İslam bilim tarihi alanında bir bilinç oluşturma adına gerek yurtdışında gerekse yurtiçinde pek çok bilimsel merkezlerin oluşması öncülük etti.

• 1982 yılında Frankfurt Goethe Üniversitesi’ne bağlı Arap-İslam Bilimler Tarihi Enstitüsünü kurdu. Bu enstitüyü Suudi Arabistan Kral Faysal ödülünden gelen para ve Goethe Üniversitesi’nin katkılarıyla hayata geçirdi.
• 1983 yılında 800’den fazla aletin ve belgenin sergilendiği Arap-İslam Bilimler Tarihi Enstitüsü Müzesini kurdu. Bu müzede Müslümanların yapmış olduğu bilimsel araç ve gereçlerin maketleri sergilenmektedir. Sezgin’e göre sergilenen maketler kullanılan bilimsel araç ve gereçlerin % 1’i bile olmadığını özellikle belirtiyor.
• Çalışma hayatı süresince araştırma yaptığı dünyanın farklı yerlerinden kendi olanaklarıyla temin ettiği 45 bin ciltlik kitap ve 10 bine yaklaşan mikrofilm arşivinin yanında bilimler tarihi alanında dünyada tek olma özelliğine haiz koleksiyon özelliğinde bir kütüphane kurdu.
• 2008 yılında İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesini kurmuştur.
• 2010 yılında Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı’nın hayata geçirilmesini sağladı.
• 2013 yılında Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi bünyesinde faaliyet gösteren Bilim Tarihi bölümünün kurulmasına öncülük etti.
• 2013 yılında yine aynı üniversite bünyesinde Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Enstitüsü’nün kuruluşunu da sağladı.
• 2015 yılında Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı Yayınevinin kurulmasını sağladı.

Haber Merkezi